Duurzaamheid: durven doen! Marchantlezing 2014

Lees hier het pdf van dit artikel.

Moet en kan de duurzame samenleving wel via ‘de politiek’ gerealiseerd worden? De Vlaamse duurzaamheidsgoeroe Gunter Pauli meent van niet. Op 12 december jl. sprak hij de Marchantlezing uit, en legde hij uit wat dan wel werkt. Durven doen!

Door Jeroen Dobber In de westerse wereld heerst de tendens alles te willen uitpluizen, te bestuderen, om commissies en werkgroepen in te stellen en om onderzoeksopdrachten te geven aan universiteiten. Ondanks deze drang naar analyse en reflectie hebben we volgens Pauli echter maar bar weinig kennis van de werkelijkheid. De onwetendheid van de mens blijkt vooral uit het feit dat we de meest eenvoudige werkingen van de natuur niet kennen. De mens is wel in staat tot genetische manipulatie en kunstmatige inseminatie, maar het bepalen van het geslacht van een paddenstoel ligt niet binnen onze mogelijkheden. ‘En als je dit niet weet, wat weet je dan eigenlijk wel?’, zo vraagt hij zich af. Met deze vraag probeerde Pauli de ruim 250 aanwezigen in De Rode Hoed wakker te schudden. Want we weten eigenlijk schrikbarend weinig van hoe de wereld in elkaar steekt. Dit ontslaat ons echter niet van de plicht om wel wat te doen, meent Pauli. Hou op te onderzoeken; tijd voor actie, zo meent hij. Hierbij zou de grenzeloze efficiëntie van de natuur als lichtend voorbeeld kunnen dienen. ‘Want is de natuur niet in staat tot dingen die wij als mens niet kunnen?’ Onze menselijke neiging om alles te willen controleren, legt ons nodeloos grenzen en beperkingen op, meent Pauli. Sociaalmaatschappelijk en technisch zijn wij niet in staat ons leven zo in te richten dat er geen werklozen zijn, geen crèches nodig zijn, of bejaardentehuizen, vuilnisstorten en verbrandingsovens. Er wordt zo goedkoop mogelijk geproduceerd om de consument voortdurend rommel te laten kopen, terwijl we niet eens weten wie deze gang van zaken heeft bedacht. We zijn niet in staat om armoede terug te dringen. We zijn enorm inefficiënt. In de natuur zou zulke verspilling niet voorkomen. Om verder te komen moeten we daarom verder kijken dan onze neuzen lang zijn. We moeten de bestaande regels van het spel omvergooien, en zaken anders proberen te doen. ‘Want het zijn de grensverleggende ervaringen die ons leren dat we het anders moeten doen dan wat wij denken dat het beste is.’ Als ondernemer probeert Pauli zelf deze grenzen op te zoeken en te verleggen. Door bijvoorbeeld afval of wat door andere mensen als ‘onkruid’ wordt gezien als grondstof te gebruiken. Er is geen blauwdruk voor hoe dit te doen, meent hij. En daarom kan ‘de politiek’ hierbij ook niet leidend zijn. Dat moeten mensen in de samenleving zelf doen. Experimenteren, proberen, en dus ook accepteren dat er af en toe iets misgaat. Dit ‘proberen’ krijgen we echter niet meer aangeleerd. We zitten vast in een maatschappij waarin we niet weten wat beter is omdat we het ‘risico’ om daar achter te komen hebben geëlimineerd. Niemand in Europa inspireert, wijst de goede kant op of ziet dingen die niemand anders ziet. ‘Het beste dat wij in ons leven kunnen realiseren is veel beter dan in onze dromen. Onze dromen zijn goed, maar stel je voor dat we beter kunnen.’ We moeten dus weer durven doen, actie durven ondernemen. Niet alleen de natuur, maar vooral ook onze kinderen zouden ons hierbij kunnen inspireren, meent Pauli. ‘Onze kinderen zijn kleine wetenschappers, zij willen doen. Als wij onze kinderen leren wat wij weten en kunnen, dan kunnen onze kinderen nooit veel beter doen dan wij ooit hebben gedaan. Wij moeten ruimte creëren zodat kinderen kunnen doen wat hun ouders zich nooit konden inbeelden. Het kind moet niet leren hoe de appel van de boom is gevallen, maar hoe de appel boven in de boom is geraakt’. Het is de uitdaging om op een andere manier te leren kijken, zoals bijvoorbeeld Steve Jobs dat kon. De wereld heeft positieve whistleblowers nodig; we hebben mensen nodig die ons in staat stellen verder te gaan dan wat wij ons nu kunnen inbeelden. Zo’n whistleblower zou Pauli zelf kunnen, en zelfs willen, zijn. De markante persoonlijkheid van Pauli blijkt vaak bij zijn publiek een schot in de roos voor het uitdragen van deze boodschap. Anderen zullen daarentegen niets moeten hebben van zijn tv-domineeachtige verschijning. The medium is the message. Pauli is niet geïnteresseerd in analyses en intenties, voor hem telt alleen het effect. Hij is er op uit om mensen wakker te schudden, een spiegel voor te houden, en bovenal, aan te zetten tot daden. En daarin slaagt hij over het algemeen goed. Met de boodschap van Pauli hebben we zeker geen blauwdruk voor de omslag naar een circulaire economie in handen. Daarvoor zijn de voorstellen die hij doet te kleinschalig en lang niet allemaal haalbaar. Het onvoorwaardelijke doen is echter een boodschap die we ter harte zouden moeten nemen. Het debat over duurzaamheid heeft nu namelijk een hoog weegschaalgehalte. Meer of minder windmolens, zonnepanelen, uitstoot, productie of consumptie. Het debat draait hierbij vooral om bestaande problemen en remedies. Wat Pauli laat zien is dat we onze energie vooral moeten gebruiken naar het zoeken naar nieuwe oplossingen en dat we dat vooral zelf moeten doen.   Jeroen Dobber is stagiair bij de Van Mierlo Stichting, en organiseerde namens deze Stichting de Marchantlezing. Met dank aan Roeland Dubbeld.   Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Klik hier voor meer info en abonnementen. – – Dit artikel verscheen in idee nr. 1 2014: Lang leve de democratie!, en is te vinden bij de onderwerpen duurzaamheid en vooruitgang.